Szybenik

SZYBENIK (Šibenik)

HISTORIA

Dzięki znaleziskom archeologicznym wiadomo, że okolica była zasiedlona już w neolicie. Nie zachowały się, żadne wzmianki o Ilirach ani Rzymianach, toteż przyjmuje się, pierwszymi osadnikami były stan plemiona chorwackie, które przybyły ok. VII w n.e. Najstarszy dokument wydany został w 1066 r. przez chorwackiego króla Petara Kreśimira IV, a osadźcami byli miejscowi benedyktyni.

Miasto miało bardzo burzliwe dzieje. W 1116 r. zdobyli je Wenecjami, a później toczyły się o nie ciężkie wal ki pomiędzy nimi, Węgrami, Turkami i Królestwem Bośni. W tych niespokojnych czasach powstały cztery twierdze – do dzisiaj zachowały się we fragmentach. Prócz częstych oblężeń mieszkańców nękały pożary i zarazy (np. epidemia w 1649 r., podczas któ­rej zmarła połowa ludności miasta).

Po upadku Wenecji w 1797 r. nastali Francuzi (na krótko) i Austriacy. Pod koniec XIX w. wyraźnie podniósł się poziom cywilizacyjny Szybenika. Zbudowano pierwszy teatr, dziewięć lat później do miasta dotarła kolej. System kanalizacyjny powstał w 1 883 r., w tym samym czasie wzniesiono też duży szpital.

Podczas ostatniej wojny jugosłowiańskie wojsko ostrzeliwało miasto przez cztery lata (1991-1995). W zabudowie nie widać zbytnio śladów zniszczeń, poważnie zostały jednak uszkodzone zakłady przemysłowe. Obniżyło to poziom życia mieszkańców, ponieważ negatywnie wpłynęło na lokalny rynek pracy.


ZWIEDZANIE

Katedra św. Jakuba

Warto przyjechać do Szybenika choćby po to, żeby zobaczyć katedrę św. Jakuba (katedrala sv. Jakova). Jeden z najwspanialszych przykładów architektury sakralnej w Chorwacji stoi w centrum miasta, przy Trgu Republikę Hrvatske. Łatwo go rozpoznać po charakterystycznej ciężkiej sylwetce, z półokrągłym zwieńczeniem korpusu. Wenecjanie długo zastanawiali się, komu powierzyć budowę świątyni, w końcu wybór padł na genialnego architekta i rzeźbiarza z Zadaru Juraja Dalmatinca (zwanego również Giorgio Orsini Sebenico), autora m.in. portalu w weneckim Pałacu Dożów. Dalmatinac rozpoczął pracę, ale jej nie zakończył. Jego autorstwa są: baptysterium, transept, wykonana z jednego kamienia płyta chrzcielnicy, projekt kopuły oraz słynny fryz zdobiący boczne absydy od zewnętrznej strony (od Trgu Republikę Hrvatske). Juraj wyrzeźbił na nim rząd 71 głów przedstawiających współczesnych artyście mieszczan (wyrażają rozmaite odczucia, od strachu po ciekawość).

Kościół reprezentuje styl przejściowy między gotykiem a renesansem. Budowano go ponad sto lat (1431-1536) – po śmierci mistrza dzieło kontynuował jego uczeń Nikola Firentinac (stworzył kopułę, którą wcześniej ; ;i projektował Dalmatinac) oraz tacy artyści, jak: Bulićić, Nogukwić, Mondrllo i Aleśi. Budulcem był marmur i ciosy kamienne z wysp dalmatyńskich i Krku. Kościół ma 38,5 m długości, 14 m szerokości i 19,5 m wysokości (wysokość kopuły sięga 32 m). Od zewnątrz oprócz fryzu warto rzucić okiem na portale główny i boczny, ozdobione figurami lwa (prawy w głównym portalu) oraz Adama i Ewy. Rzeźby te to pozostałości po romańskim kościele który stał w tym miejscu przed katedr;)

Wewnątrz zaskakuje nietypowe sklepienie, wyglądające jak odwrócona do góry dnem łódź. Środkowa nawa wy raźnie dominuje nad bocznymi. Nad głównym wejściem widnieje rozeta. Po drugiej stronie, nad prezbiterium wznosi się ośmioboczna kopuła projektu Juraja Dalmatinca. Nietypowo, na lewo od prezbiterium, umieszczono organy. Z drugiej strony jest zejście do baptysterium (bezpł.) pod południową absydą. W niewielkiej owalniej sali (dzieło Dalmatinca, 1452 r.) wzrok przyciąga marmurowa chrzcielnica na kolumnie z aniołkami i bogato zdobione rzeźbami sklepienie z jednej kamiennej bryły. Poza tym uwagi warte są: krypta biskupa Juraja Śiżigorić;i, który nie szczędził pieniędzy na budowę kościoła (A. Aleśi, 1454 r., pierwsza kaplica po prawej), boczny ołtarz: z XVII-wiecznym malowidłem Filipa Zanibertiego przedstawiającym św. Fabiana i św. Sebastiana oraz dwie marmurowe płaskorzeźby aniołów w ołtarzu Trzech Króli – dzieło Nikoli Firentinca. Obok tych ostatnich można zobaczyć obraz Dar mądrego człowieka autorstwa Ricciardiego. Główny ołtarz z herbami Szybenika i Wenecji pochodzi z roku 1638.


Starówka

Na tyłach katedry, z południowej strony, warto zwrócić uwagę na budynki Pałacu Biskupiego (Biskupska palaca, 1439-1441) z późnogotyckim dziedzińcem, Pałacu Książęcego (Kneźeva palaća) oraz starą Bramę Morska (Morska Vrata, Gradska Vrata). W 1925 r. otwarto w nich Muzeum Miejskie (Gradski muzej; Gradska vrata 3; IV-IX codz. 10.00-13.00 i 19.00-22.00, X-III 17.00-19.00) z kolekcją przedmiotów związanych z dziejami miasta, począwszy od neolitu. Wystawy czasowe zmieniają się co dwa miesiące. Przy katedrze stoi pomnik jej głównego budowniczego Juraja Dalmatinca (autorstwa Ivana Meśtrovića), a po drugiej stronie placu wznosi się charakterystyczny budynek ratusza, zbudowanego w latach 1532-1542 wg projektu Sanmichelego. Ciekawa jest galeria z dziewięcioma arkadami, zajmowanymi obecnie przez restaurację.

W kierunku południowo-wschodnim od Trgu Republikę Hrvatske odchodzi ul. Kralja Tomislava. Wznosi się przy niej kamienny kościółek św. Barbary (Crkva sv. Barbarę), powstały w latach 1457-1461. Nad frontem umieszczono dwie nadbudówki na dzwony, a wnętrze przeznaczono na Muzeum Sztuki Sakralnej (Crkveni muzej; pn.-pt. 9.00-13.00; 10 kn) z wystawą eksponatów z XIV-XVIII w. (m.in. dwa renesansowe poliptyki lokalnego malarza Nikole Vladanova). Budynek naprzeciwko świątyni to Pałac Rossini (Palaća Rossini).

Na północ od ul. Zagrebaćkiej warto obejrzeć kilka ciekawych świątyń. Kościół św. Jana (Crkva sv. Ivana) jest przy Trgu Ivana Pavla II (do niedawna Kreśimirov trg), powyżej biura informacji turystycznej. Pochodzi z 1485 r., a w latach 1544 i 1643 był restaurowany. Od zewnątrz jego najbardziej charakterystycznym elementem są fotogeniczne schodki z południowej strony, a w niezbyt zadbanym wnętrzu – barokowe ołtarze i niefortunnie pomalowane ściany (na żółto-różowo). Idąc stąd na północny zachód ul. Don Krste Stośića, dochodzi się po chwili do niepozornego kościoła św. Chryzogona (crkva sv. Krśevana), a nieco wyżej, przy ul. Nove Crkve stoi tzw. Nowy Kościół (Nova Cerkva) z poczerniałym kamiennym i frontem wkomponowanym w zabudowę ulicy. Jego nazwa nie jest zbyt adekwatna świątynia pochodzi z przełomu gotyku i renesansu. Dzwonnicę zbudował w latach 1742-1759 Ivan Skoko. Spośród ozdób kościoła wyróżniają się płaskorzeźba N. Firentinca Złożenie Chrystusa w grobie oraz XVII-wieczny kasetonowy strop z malowidłami z tego samego okresu. Przy północno-zachodnim przedłużeniu ul. Zagrebaćkiej (ul. Andrije Kaćića) stoi barokowy kościół św. Wawrzyńca (crkva sv. Lovre) z lat 1677-1697. Najcenniejszym elementem jego wyposażenia jest obraz A. Murano.

Południowy narożnik starówki zajmuje zespół klasztorny Franciszkanów. W jego skład wchodzą kościół św. Franciszka i zabudowania klasztorne. Jednonawowa XIV-wieczna świątynia wyróżnia się freskami z XIV-XV stulecia oraz kasetonowym stropem (XVII w). W klasztorze zgromadzono bogatą kolekcję bezcennych rękopisów, z których najstarszy pochodzi z XI w.


Fortyfikacje

Najczęściej odwiedzaną pozostałością po dawnym systemie obronnym Szybenika jest twierdza św. Anny (Tvrdva sv. Ana). Wznosząca się nad centrum cytadela (dojście ul. Sv. Luce i Pod tvrdjavom) z przełomu XVI i XVII w. jest najstarsza spośród wszystkich okoicznych. Częściowo pozostaje w ruinie, ale można wejść na jej mury (bezpł., zawsze otwarte) i napawać się wspaniałym widokiem Szybenika i okolic ze starówką i katedrą św. Jakuba na pierwszym planie, a po drugiej stronie – mostem na Krce, po którym biegnie Adriatycka Magistrala.

Na północny wschód od centrum miasta, w parku niedaleko Magistrali (ul. Put Tvrdavama) stoi nieco zapo­mniana twierdza Śubićevac (Tvrdava Śubićevac), zwana również twierdzą Barona – na cześć barona Ch.M. De Kirk, który w 1647 r. organizował obronę miasta przed Turkami. Nieco bardziej oddalona od centrum jest najwyżej położona część dawnych fortyfikacji – twierdza św. Jana (Tvrdava sv. Ivan, 125 m n.p.m.), a najbardziej nietypową lokalizację ma XVI-wieczna twierdza św. Mikołaja (Tvrdava sv. Nikola): wyrasta z wody u ujścia Kanału sv. Ante (mija ją każdy prom wypływający z Szybenika). W przeszłości służyła jako więzienie i trzeba przyznać, że nadaje się do tego celu idealnie.