Trogir

TROGIR

Wzorcowym przykładem średniowiecznego układu urbanistycznego jest Trogir. Wpisana w 1997 r. na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO starówka zajmuje przybrzeżną wysepkę o kształcie głowy żmii, oddzieloną tzw. Fosą od stałego lądu oraz Kanałem Trogirskim od przeciwległej wyspy Ćiovo. Z obu stron prowadzą do niej mosty. Zabudowa jest zwarta, a uliczki wąskie i kręte.
Malowniczego obrazu dopełniają pozostałości potężnych murów obron­nych i szeroka, wysadzana palmami promenada, przy której cumują statki wycieczkowe.

Głównym łącznikiem ze światem zewnętrznym jest przebiegająca obrzeżami miasta Adriatycka Magistrala. Do Splitu można też dojechać drogą biegnącą bliżej morza zwaną Kaśtela. W stronę lądu odchodzi trasa nr 58 do Szybenika przez Seget Gornji i Vrpol-je. Odcinek, jaki trzeba pokonać, jest krótszy niż przejazd Magistralą, poza tym początkowy fragment urozmaica widok z lotu ptaka na Trogir.

Ponieważ wszystkie zabytki są na starówce, z wyraźną koncentracją po jej wschodniej stronie, orientacja jest bardzo prosta. Centralne miejsce to Trg Ivana Pavla II, a główna ulica przecinająca go – Kohla-Genschera.

Historia

Pierwsi pojawili się w tych okolicach w III w. p.n.e. Ilirowie z wyspy Vis Założona przez nich osada otrzymali nazwę Tragurion (Kozia Wieś). WI stuleciu n.e. teren opanowali Rzymianie, którzy zbudowali port handlowy. Napływ ludności nastąpił w 614 r., kiedy do Trogiru dotarli uchodźcy ze zniszczonej przez najazd Awarów i Słowian Salony – rzymskiego ośrodka administracyjnego. Następni po Rzymianach byli Turcy, a po nich Chorwaci, którzy w XI w. założyli biskupstwo. W 1107 r. król węgiersko -chorwacki Koloman przyznał Trogirowi prawa miejskie. 16 lat później miasto najechali i spustoszyli Saraceni. Po odbudowie nastał okres dobrobytu, związanego z rozwojem handlu. Kronikarze wspominają dobrze czasy panowania bana (namiestnik króla) Mladena Śubića (żył do 1348 r. – jego płyta nagrobna w katedrze ozdobiona jest napisem „śtit Hrvata” (tarcza Chorwatów). Spośród ówczesnych artystów warto wymienić mistrza Radovana; twórcę słynnego portalu w katedrze. W 1420 r. po oblężeniu miasto zdobyli Wenecjanie, którzy utrzymali się w nim aż do upadku Wenecji w 1797 r. Ciekawe, że pod ich władaniem Trogir – w przeciwieństwie do innych miast dalmatyńskich – nadal przeżywał rozkwit. Działali w nim m.in. architekci i rzeźbiarze Nikola Firentinac i Andrija Aleśi (albański uczeń Juraja Dalmatinca) oraz humanista Frań Trankvil Andreis, przyjaciel Erazma z Rotterdamu.

Bazylika

Kościół stanowi udaną kombinację stylów romańskiego i gotyckiego. Od zewnątrz wyraźnie widać potrójny korpus świątyni w formie bazyliki. Z przodu wyrasta wysoka wieża – dzwonnica (47 m), wznoszona przez prawie dwieście lat (1405-1598). Jej poszczególne piętra prezentują rozmaite style. Pierwsze, wczesnogotyckie, powstało w 1422 r. Jego autorem jest Matej Gojković, podobnie jak i drugiej kondygnacji, gdzie jednak zmienił styl na ozdobny gotyk wenecki. Najwyższe piętro reprezentuje styl późno-renesansowy, a jego twórcą jest Trifun Bokanić. Wieżę zwieńczono czerwonym szpikulcem, nasuwającym skojarzenia z kościołami w Wenecji. Po jego czterech stronach stoją rzeźby czterech ewangelistów autorstwa A. Vittoria (XVI w.). Wieża, usytuowana nie­symetrycznie, sprawia wrażenie, jakby w projekcie było miejsce na jeszcze jedną, której z jakichś (np. finansowych) względów nie zbudowano.

Główne wejście do świątyni zdobi słynny Radovanov portal, być może najpiękniejszy w Chorwacji. Jego autorem jest lokalny mistrz Radovan, który w 1240 r. stworzył dzieło w stylu romańskim. Pomocnikami byli uczniowie mistrza. Po bokach stoją figury Adama i Ewy – najstarsze nagie postacie wyrzeźbione w Dalmacji (z listkami figowymi w strategicznych miejscach). U ich stóp wejścia strzegą dwa lwy. Ponadto w portalu widnieją m.in. sceny z życia Chrystusa (np. Narodzenie Chrystusa w lunecie) oraz płaskorzeźby przedstawiające ówczesne życie miasta. Przyglądając się środkowym półkolumnom, można dostrzec wyobrażenia dwunastu miesięcy. Figura św. Wawrzyńca nie jest dziełem Radovana – dołączono ją dopiero w XIV w. Portal znajduje się w dużym przedsionku zwieńczonym sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Renesansowa chrzcielnica z kasetonowym sklepieniem, na lewo od wejścia, to dzieło Andrija Alesiego z 1464 r. Bardzo prawdopodobne, że będzie zamknięta, ale zawsze można zajrzeć przez dziurę w zielonych drzwiach.

Ciemne nastrojowe wnętrze bazyliki z wyraźnie dominującą nawą główną wieńczy nietypowe sklepienie z poprzecznymi łukami. Nawy oddzielone są przez dwa rzędy potężnych kolumn. Ołtarz główny reprezentuje styl barokowy, ale charakterystyczniejsze jest romańsko-gotyckie cyborium, wyglądające jak rotunda na czterech kolumnach. Z lewej strony stoi oryginalna ambona (propovjedaonica) na ośmiu kolumnach (XIII w.), a po obu stronach – gotyckie stalle z 1440 r. W nawach bocznych umieszczono barokowe ołtarze. Jedna z kaplic po lewej stronie to gotycka kaplica św. Jeronima z 1438 r., ozdobiona poliptykiem autorstwa Blaża Trogiranina. Jednak najbardziej znaną jest, jakby niepasująca do otoczenia, kaplica św. Jana Ursiniego (kapela sv. Ivana Ursinija), patrona miasta (w XI w. był biskupem Trogiru). Ten prawdopodobnie najcenniejszy tego typu renesansowy obiekt w Dalmacji stworzył w latach 1468-1497 Nikola Firentinac (Florentyńczyk) wraz z Andriją Aleśim i Ivanem Duknovićem. Środek zajmuje wczesnogotycki sarkofag biskupa (XIV w.). Zdobiące go dwa barokowe putta dołączono w XVIII w. Zwracają uwagę bogato rzeźbione ściany, ale prawdziwą perłą architektoniczną jest kasetonowe sklepienie z kamiennych klinów przylegających do siebie krawędziami – to pierwszy od czasów antycznych przykład sklepienia zbudowanego bez użycia podpór. Na środku widnieje po­stać Boga Ojca trzymającego w dłoni kulę ziemską. W niszach zobaczyć można rzeźby przedstawiające Jana Chrzciciela i Dwunastu Apostołów.

W skarbcu 5 kn; wejście na prawo od kaplicy) zgromadzono cenne przedmioty liturgiczne, m.in.: gotycki tryptyk z kości słoniowej i zbiór średniowiecznych kodeksów.

Okolice katedry

Przy Trgu Ivana Pavla II stoi kilka ciekawych budynków. Od wschodu zamyka go prostokątny ratusz (Dvor) – romansko-gotycka siedziba władz miasta z przełomu XIV i XV w. Fasada nasuwa skojarzenia z weneckimi pałacami i nic w tym dziwnego, jako że projektantem był prawdopodobnie wenecjanin. Warto wejść na wewnętrzny dziedziniec ratusza i przyjrzeć się kamiennej studni, szlacheckim herbom i ładnym schodom. Budynek był odnawiany w 1890 r. i po pożarze w 1943 r.

Budowla po zachodnie stronie placu, naprzeciwko katedry, to gotycko- renesansowy pałac Ćipiko (palaca Ćipiko; jest w nim biuro turystyczne o takiej samej nazwie), dawna siedziba bogatego rodu kupieckiego. Początkowo składał się z dwóch części, tzw. Wielkiego Pałacu i Małego Pałacu, połączonych mostkiem przerzuconym nad biegnącą tędy uliczką. Najciekawszymi elementami większego pałacu są dwa potrójne okna (triforia) wykonane w stylu gotyku weneckiego przez Nikolę Firentinca i Andriję Alesiego. Mniejszy pałac szczyci się gotycko-renesansowym dziedzińcem, ozdobionym płaskorzeźbą autorstwa I. Duknovića.

W południowej części Trgu stoi charakterystyczna budowla z obszerną sienią, którą przykrywa dach wsparty na kolumnach ze zdobionymi kapitelami (każdy inny). To loggia miejska (Gradska loggia), budynek o różnorodnym przeznaczeniu, choć najczęściej wykorzystywano go jako salę sądową. Na kamiennym stole umieszczony jest relief Prawda autorstwa Firentinca (1471 r.). Loggię zdobi też płaskorzeźba I. Meśtrovića.

Do loggii przylega wieża zegarowa z czworobocznym pękatym szczytem. Są na niej figury Chrystusa i św. Sebastiana – pozostałości po starym kościele św. Sebastiana. Wieża pełniła niegdyś funkcję pręgierza – do łańcuchów przywiązywano, ku uciesze gawiedzi, osądzonych w budowli rzezimieszków.

Na tyłach loggii (po drugiej stronie niż plac) stoi trzynawowy kościółek św. Barbary (crkvica sv. Barbarę). Warto go zobaczyć, bo to najstarsza świątynia w mieście. Pochodzi z IX-X w., a w XI stuleciu był przebudowany. W jego konstrukcji zachowały się fragmenty budowli antycznych.

Romański kościół św. Jana Chrzciciela (crkva sv. Ivana Krstitelja) stoi parę kroków na południowy wschód od Trgu Ivana Pavla II (przejście między ratuszem a wieżą zegarową). Zbudowany został w XIII w. dla licznych w Trogirze benedyktynów. Niewielki korpus zwraca uwagę nietypowo ustawioną dzwonnicą (z boku, na dachu) i rzeźbą Baranka Bożego w portalu. Stojąc przed wejściem, warto odwrócić się i zadrzeć głowę, żeby zobaczyć wyrastający bezpośrednio ze ściany figowiec. Wyposażenie kościoła zawiera m.in.: płaskorzeźbę Opłakiwanie Chrystusa N. Firentinca (1470 r.), resztki średniowiecznych fresków, krucyfiks z XV w. i grobowiec rodziny Ćipiko. Wewnątrz zorganizowano wystawę sztuki sakralnej z XIV-XVII w.

Pozostała część starówki

Na przedłużeniu biegnącego z lądu stałego mostu stoi Brama Lądowa (Kopnena vrata) z rzeźbą patrona miasta – św. Jana Ursiniego. Zwana jest również Bramą Północną. Wzniesiona została w stylu późnorenesansowym w XVII w. Przy ul. Kohla-Genschera 49, na północ od Trgu Ivana Pavla II, wznosi się pałac Garanjin-Fanfogna, obecnie Muzeum Miejskie (Gradski muzej; pn.-pt. 8.00-12.00 i 16.00-20.00, godziny i dni otwarcia często ulegają zmianom; 10 kn). Ekspozycja obejmuje przede wszystkim obiekty związane z historią miasta i cenne przedmioty zgromadzone przez lokalną arystokrację.

Idąc główną ulicą na południe od Trgu Ivana Pavla II, dociera się do mało widocznych zabudowań klasztoru Benedyktynek z kościołem św. Mikołaja (crkva sv. Nikole). W świątyni zachowały się drewniany gotycki poliptyk z ok. 1400 r. oraz gotycki krucyfiks. Dzwonnica pochodzi z 1598 r. Klasztor powstał w 1064 r., a przebudowano go w XVI w. Wewnątrz urządzono ekspozycję rzeźb (9.00-12.00 i 16.00-18.00, 10 kn), w której wyróżnia się relief Kairosa – greckiego boga chwili obecnej (I w. p.n.e.). Od niego wzięła nazwę cała wystawa. Grecki napis w klauzurze (IV-III w. p.n.e.), uważany jest za najstarszy pisany dokument w Trogirze. Do klasztoru wchodzi się przez niewielki dziedziniec.

Brama Morska (Morska vrata), renesansowy obiekt z 1593 r., zamyka od południa główny trakt komunika­cyjny na Starym Mieście.

Idąc od Bramy Morskiej promenadą na zachód, dochodzi się do renesansowego pałacu Lućić (róg ul. Bl. Augu-stina Każotića) z ciekawym portalem i dziedzińcem. Obok jest restauracja Fontana.

Nieopodal, przy promenadzie stoi kościół św. Dominika (crkva sv. Dominika) – gotycka jednonawowa świątynia, wzniesiona jako część XIV–wiecznego klasztoru, który spłonął podczas II wojny światowej. W odbudowanej części urządzono lapidarium. W kościele interesujące są: barokowe ołtarze, grobowiec rodziny Sobota au­torstwa Nikoli Firentinca (1469 r.), obraz Ofiarowanie Jezusa (J. Palma Młodszy, 1607 r.) oraz pozostałości po gotyckim poliptyku Blaża Trogiranina.

Na północny zachód od kościoła św. Dominika stoi dzwonnica z 1595 r. -jedyny ocalały fragment kościoła św. Michała, zbombardowanego w 1944 r.

Promenada kończy się w południowo-zachodnim narożniku starówki przy twierdzy Kamerlengo (kaśtel Kamerlengo) – czworobocznej budowli obronnej z wewnętrznym dziedzińcem i masywną wieżą od strony morza. Powstała w XV w., a wieżę wzniesiono na starszej baszcie z 1380 r. W średniowieczu obiekt wchodził w skład systemu fortyfikacji miejskich. Od niedawna można go zwiedzać, urządzono w nim również kino na świeżym powietrzu.

Za twierdzą, nad morzem stoi glorieta zbudowana dla napoleońskiego marszałka Marmonta (podobno lubił w niej grać w karty). Dalej na północ zobaczyć można basztę św. Marka z XV w. – jeszcze jeden zachowany element trogirskich murów obronnych.